
Waarom hebben vrouwen toch vaak de gewoonten om andere vrouwen die opvallen of succes hebben onderuit te halen? Deskundigen, ‘slachtoffers’ én ‘daders’ (en ja, we zijn óók bijna allemaal ‘dader’) aan het woord over het fenomeen ‘krabbenmand’.
De krabbenmand als metafoor
‘Elke visser weet het: stop je krabben in een mand, dan is een deksel niet nodig. Als er meerdere krabben in de mand zitten, beletten zijn soortgenoten elke ontsnappingspoging door hem meedogenloos weer naar beneden te trekken. Al vanaf de tweede feministische golf werd de krabbenmand als metafoor gebruikt voor vrouwen die elkaar klein houden met jaloers en onderdrukkend gedrag,’ aldus oud-Opzij-hoofdredactrice Cisca Dresselhuys in 2008 in haar Machiavellilezing.
Krabbenmandgedrag speelt een leven lang
E-commerce professional en auteur Chantal Schinkels ontdekte dat zij voor hetzelfde werk minder werd betaald dan een man, die ook nog eens minder ervaring had. De frustratie hierover was de aanleiding voor haar boek De IT girl: hoe overleef je een door mannen gedomineerde werkvloer. Ze deed voor haar boek onder andere onderzoek naar krabbenmandgedrag.
“Dat krabbenmandgedrag op de werkvloer voorkomt, is makkelijk te verklaren. De meeste goede posities gaan naar mannen. Vrouwen die hogerop willen, moeten dus echt vechten om die ene stoel. Maar de krabbenmand kom je niet alleen op het werk tegen. Er gaan verhalen dat dit gedrag voortvloeit uit middeleeuwse heksenjachten. Vrouwen werden bang van elkaar: stel je voor dat een van de vrouwen je niet kon uitstaan omdat je ‘anders’ was je zou beschuldigen? Ze deden dus alles om elkaar klein te houden; opvallen kon je dood betekenen. Ook vandaag de dag reageren vrouwen vaak hatelijk naar elkaar toe, versterkt door maatschappelijke verwachtingspatronen over gedrag: meisjes en vrouwen mogen niet te luid zijn, opvallen of aandacht voor zichzelf opeisen. Hun onderhuidse jaloezie uiten ze via rotopmerkingen of roddels, want jezelf openlijk uitspreken hoort ook niet.”
Schoolplein
“Krabbenmandgedrag speelt een leven lang. Vrouwen die gaan scheiden worden door hun vriendinnen soms ineens met argusogen bekeken: is ze eropuit om mijn man in te pikken? Moeders rekenen elkaar af op hun opvoeding, oma’s kunnen onderling opscheppen: míjn kleinkind speelt al piano. Het is triest om te zien dat een verzorgingshuis soms net een schoolplein is: vrouwen onderling ruziën over wie bij wie mag zitten en sluiten andere vrouwen uit. Ook in vrijwilligersverenigingen is er een hoop nijd: wie is het meest betrokken, wie probeert er te duiken voor lastige klusjes?”
Doorbreken of wegwezen
“Dit gedrag doorbreken begint met bewustwording van hoe we zelf doen – we maken ons er in meer of mindere mate allemaal schuldig aan. Laat zien dat het ook anders kan: andere vrouwen iets gunnen en elkaar helpen. Een andere vrouw is geen bedreiging, haar geluk of succes maakt jou niets minder. Merk je dat er achter je rug over je wordt gepraat? Stap op zo’n vrouw af en vertel wat het met je doet. Heb je geluk, dan krijgt ze meer begrip voor je. Het kan ook dat ze je daarna nóg stommer vindt. Blijf dan zo veel mogelijk bij haar uit de buurt. Soms moet je uit een omgeving stappen met mensen die niet bij je passen.”
Voorbeelden van krabbenmandgedrag
Afgunst
“Mijn tante bleef tot haar verdriet kinderloos en haar man overleed vrij jong. De relaties die ze daarna had liepen op de klippen. Dat kwam deels door haarzelf, want ze was extreem veeleisend en alles moest op haar manier. Ze bleef dus alleen en woonde op een flat. Zelf woonde ik met mijn man en kinderen in een mooi huis en dat wakkerde jaloezie aan. Als de kinderen vroeger sinterklaascadeautjes kregen, vertelde ze steeds op zure toon dat ze vroeger zelf maar één pop had die nog kapot was ook. Tegenwoordig woont ze in een verpleeghuis. Minder zuur wordt ze er niet op: ‘Besef jij eigenlijk wel hoe goed jij het hebt,’ beet ze me laatst toe. Dat besef ik heel goed, maar we hebben daar ook altijd hard voor moeten werken en natuurlijk hebben ook wij tegenslagen gekend. Daar walst ze zomaar overheen.”
Maya
Abnormaal, zo’n vriendschap met een vrouw
“Toen ik nog een stuk jonger was, heeft mijn vader met de buurvrouw een tuinreis gemaakt naar Engeland. De buurvrouw was een goede vriendin van mijn ouders en ze deelde de interesse voor tuinen met mijn vader. Mijn moeder niet, en bovendien liet haar gezondheid zo’n bezoek niet toe. Zij gunde mijn vader dit tripje enorm, maar had niet verwacht dat ze rotopmerkingen voor haar kiezen zou krijgen, zoals: ‘En jij vertrouwt dat?!’ en ‘Dat zou ik echt nóóit toelaten, het is abnormaal.’ Ik ben nog steeds blij dat mijn moeder zich daar niets van aan trok. Twee jaar later overleed mijn vader. Thuis heb ik een prachtige foto van hem, die tijdens die vakantie door de buurvrouw werd gemaakt: stralend voor de bloeiende magnolia’s.”
Anoniem
Je bent weduwe, dús moet je treuren
“Zeven jaar geleden overleed mijn man aan kanker. Ondanks mijn grote verdriet realiseerde ik me dat ik nog een heel leven voor me had, ik wilde niet blijven hangen in de situatie en focuste me op het opbouwen van mijn leven. Dat lukte goed, maar dat leverde zeker niet alleen positieve reacties op. Een vriendin, die ik al een jaar of vijf kende, was zelf ook weduwe. Elke keer als we elkaar ontmoetten en ik vertelde over mijn vooruitgang, bleef ze aandringen dat ik me toch heel verdrietig en ellendig moest voelen. Na een tijdje vermeed ik het onderwerp. Ik dacht ze me het niet gunde dat ik vooruitgang boekte. Nu snap ik dat ze zo lang mantelzorger was geweest dat zorgen voor haar een levensinvulling was geworden. Ze kon het moeilijk loslaten en projecteerde het op mij. Ik heb ervan geleerd dat er vaak iets achter krabbenmandgedrag zit en dat het niet per se een vriendschap hoeft te verzuren, maar dat je wel duidelijk je grenzen aan moet geven.”
Elisabeth van der Meer
Dik kind
“Mijn kleinzoon, die ik regelmatig van school haal, heeft een dikke klasgenoot. Zijn moeder stopt hem elke keer na school een croissant of een zakje snoep toe. Daar heb ik het wel over met moeders bij het schoolplein. Op veroordelende toon, ja, want ik vind dat dat echt niet kan.”
Maria
Ik betrap mezelf er ook op
“Ik werkte in een mannenteam. Toen er nog een vrouw bij kwam, werd ik onzeker: stel dat ze haar leuker zouden vinden? Ik heb haar niet alle informatie gegeven op het moment dat ze mijn hulp vroeg voor een project. Ik dacht: zoek het zelf maar uit. Pas op het moment dat ik meer in aanraking kwam met vrouwen-communities merkte ik hoeveel fijner het is elkaar te steunen. Maar soms betrap ik mezelf toch nog op krabbenmandgedachten, ik ben niet heilig. Net als de meeste vrouwen.”
Chantal Schinkels
Kind
“Mijn leidinggevende bleef me steeds ‘kind’ noemen. ‘Goed hoor, kind.’ Waardoor ik me ook echt als een kind behandeld voelde. Bij de mannen deed ze dat uiteraard nooit.”
Anoniem
Maar mannen doen het toch ook?
Misogynie is de officiële term voor (ziekelijke) haat tegen vrouwen, en die haat is misschien wel het meest zichtbaar in de politiek. Sigrid Kaag, onze eerste vrouwelijke minister van Financiën, zei hierover in tijdschrift De Groene Amsterdammer: “Vrouwelijke politici hebben het zwaarder te verduren dan mannen. Ze worden aangesproken op hun uiterlijk, op hun gezin. De lelijkste foto’s worden gekozen. Het bredere patroon is dat tegen vrouwen en meisjes wordt gezegd: praat niet. Heb geen mening. En durf er niet voor te staan.”
De reden voor haat: het feit dát je vrouw bent
Hetzelfde tijdschrift ontdekte na een analyse van duizenden tweets dat tien procent van alle tweets aan vrouwelijke politici haat of agressie bevatten. Vrouwen worden aangevallen vanwege het feit dát ze vrouw zijn en krijgen seksistische opmerkingen te verduren, plus ‘recensies’ over hun stem, lichaam of huidskleur. Die opmerkingen komen vaak van mannen.
Succesvolle vrouw met argusogen bekeken
Wat is dan eigenlijk het verschil met krabbenmandgedrag? Dat zit in het gebrek aan solidariteit van soortgenoten die eigenlijk ook lotgenoten zijn, concludeerde emeritus hoogleraar sociale wetenschappen en auteur Christien Brinkgreve in NRC. Vrouwen verwachten door andere vrouwen te worden gesteund, maar dat gebeurt niet. Dat speelt in alle denkbare situaties, maar zeker ook op de werkvloer. Een succesvolle vrouw met een hoge functie is vaak nog een pionier en wordt door mannen met argusogen bekeken (kan ze het wel?), maar nog meer door de al zittende vrouwen. Een fout van een vrouw kan terugslaan op alle andere vrouwen, dus een misstap wordt je niet snel vergeven.
Zo kan het ook: Sisterhood
Het tegenovergestelde van krabbenmandgedrag is sisterhood. Coach Diana Lieverst richtte de Facebookgroep Sisters in het Onderwijs op.
“Sisterhood betekent voor mij dat je in een groep vrouwen jezelf onvoorwaardelijk kunt laten zien, ook met emoties als jaloezie en boosheid. Als meisje leer je van jongs af je aan te passen aan de omgeving, bijvoorbeeld door te pleasen. Vrouwen die dat niet langer doen, krijgen daar soms kritiek op. De kritiekgever maakt zich dan groter: zij plaatst zich boven jou. Dat zegt alleen iets over die ander, en niets over jou. Je kunt ervoor kiezen elkaar te steunen en af niet af te vallen.”
Veilige omgeving
“Een vrouwengroep – ik noem het zelf een tribe – is daar een veilige omgeving voor. Mijn tribe richt zich op vrouwen in het onderwijs: zij zorgen graag voor anderen, nemen weinig ruimte in, doen er alles aan de verbinding in stand te houden en geven daardoor moeilijker hun grenzen aan. In de groep kunnen ze zich veilig uiten en dilemma’s delen. Ze ontvangen steun van elkaar.”
Schoonheid benoemen, niet bekritiseren
“Ik gun alle vrouwen die zelfzorg en liefde. Durf de schoonheid in het innerlijk, uiterlijk en de keuzes van een ander te zien en te benoemen in plaats van te zoeken naar waar je kritiek op kunt leveren. Die schoonheid is geen bedreiging of teken dat de ander beter is, maar juist een teken dat je je eigen schoonheid gespiegeld ziet in de ander. De liefde die je terugkrijgt, moet je wel durven ontvangen. Soms moet je daarvoor met jezelf aan de slag en zijn er muurtjes af te breken.”
Nicole Gommers voor Margriet.nl
https://www.margriet.nl/gezondheid/waarom-vrouwen-elkaar-klein-houden~bb9ec2d9/