Waarom je ’s nachts piekert (en wat je zenuwstelsel daarmee te maken heeft.
Lig je ’s nachts wakker van piekeren? Ontdek hoe je hersenen én je zenuwstelsel samenwerken volgens de polyvagaaltheorie, waarom je lichaam in een waakstand blijft en wat helpt om weer rust te vinden.
Ken je dat moment dat de wereld eindelijk stil is, maar jouw hoofd juist begint te draaien?
Je ligt in bed, moe van de dag, maar de gedachten blijven komen. Wat je morgen allemaal moet doen. Wat je beter had kunnen zeggen. Wat er misschien mis kan gaan.
Overdag lukt het vaak nog wel om gedachten te relativeren. Maar ’s nachts, als het stil is, lijkt alles zwaarder.
Dat is niet zomaar — er gebeurt dan écht iets in je hersenen én in je zenuwstelsel.
Wat er in je hoofd gebeurt als je piekert
Overdag is je rationele brein actief — het deel dat kan relativeren en overzicht houdt. Maar zodra je tot rust probeert te komen, wordt dat deel stiller.
Je emotionele brein, waar je gevoelens en angsten worden gereguleerd, neemt het over.
Je hersenen staan dan in een soort waakstand. Ze scannen als het ware: “Ben ik veilig?” Als je lichaam of brein spanning voelt, gaat het systeem aan — zelfs als er geen echt gevaar is. Dat is precies waar de polyvagaaltheorie inzicht in geeft.
De polyvagaaltheorie in het kort
Volgens de polyvagaaltheorie (ontwikkeld door Stephen Porges) reageert ons zenuwstelsel voortdurend op signalen van veiligheid of dreiging. Die reacties verlopen via de nervus vagus, de grote zenuw die hersenen, hart en darmen met elkaar verbindt. Kijk voor meer informatie ook eens op deze blog.
Er zijn drie staten waarin je zenuwstelsel zich kan bevinden;:
- Veilig en verbonden (ventrale vagus) – je voelt rust, vertrouwen en contact met jezelf en de wereld.
- Actiestand (sympathisch systeem) – je lichaam maakt zich klaar om te vechten of vluchten.
- Bevriezing of terugtrekking (dorsale vagus) – je systeem schakelt terug; je voelt je machteloos, afgesloten of uitgeput.
Wanneer je ’s nachts piekert, zit je vaak in die tweede stand: alert, gespannen, klaar om te “doen” — ook al is er niets om te doen. Je brein is dan overactief, en je zenuwstelsel geeft het signaal: niet veilig genoeg om te ontspannen. Daarnaast is je rationele brein dus ook nog eens minder actief in de nacht.
Hoe neurotransmitters dit versterken
Je hersenen communiceren met je zenuwstelsel via neurotransmitters — de chemische boodschappers die bepalen hoe je je voelt.
- Serotonine helpt je stabiel en tevreden te voelen. Bij stress daalt het, waardoor gedachten sneller donker worden.
- GABA werkt als natuurlijke rem; bij spanning is er minder van, en dat houdt je hoofd actief.
- Cortisol, het stresshormoon, stijgt wanneer je systeem dreiging ervaart. Dat maakt ontspannen moeilijker.
- Melatonine, je slaaphormoon, komt pas vrij als je lichaam zich veilig voelt.
Met andere woorden: als je zenuwstelsel spanning voelt, raakt je hele chemische balans verstoord — en dat merk je in je slaap, je gedachten en je energie.
Waarom piekeren niet stopt (ook al wil je dat wel)
Je brein bedoelt het goed. Piekeren is eigenlijk een poging om veiligheid te herstellen: je hoofd probeert grip te krijgen. Alleen kan het dat niet, zolang je lichaam nog in de actiestand staat.
Echte rust ontstaat pas wanneer je zenuwstelsel het signaal krijgt dat het veilig is. Dán kan het overschakelen naar ontspanning en herstel.
Wat helpt om weer naar rust en veiligheid te bewegen
- Breng je aandacht naar je ademhaling
Vooral naar je uitademing. Een langzame, zachte uitademing activeert de ventrale vagus — het deel dat zorgt voor rust en verbinding. - Voel waar je lichaam contact maakt met het bed
Richt je aandacht op je lichaam in plaats van op je gedachten. Zo geef je je zenuwstelsel het signaal: ik ben hier, en ik ben veilig. - Gebruik warmte en zachtheid
Een warme kruik, een rustige stem of zachte muziek helpen je lichaam ontspannen en tot rust komen. - Schrijf of fluister wat er in je hoofd zit
Door woorden te geven aan wat er speelt, laat je spanning letterlijk uit je systeem stromen. - Wees mild voor jezelf
Je piekert niet omdat je “te veel nadenkt”, maar omdat je zenuwstelsel probeert je te beschermen.
Alleen weet het soms niet dat het nu veilig is.
Tot slot
Piekeren is geen fout, het is een signaal. Je lichaam vraagt om rust, veiligheid en verbinding. Als je leert luisteren naar wat je zenuwstelsel nodig heeft, wordt de nacht niet langer een strijd — maar een uitnodiging tot verzachting.
Je hoeft het niet alleen te doen.
Als je merkt dat piekeren je energie of slaap beïnvloedt, is dat een teken dat je systeem wat meer rust en veiligheid nodig heeft. Ik help je graag om samen te onderzoeken wat jouw lichaam en zenuwstelsel vertellen — zodat je weer grip krijgt op je gedachten en echt kunt ontspannen.
